Το 1963 ο καρδιτσιώτης ζωγράφος Δημήτρης Γιολδάσης χρησιμοποιώντας λάδι πάνω σε μουσαμά συνθέτει έναν πίνακα και του δίνει τον μινιμαλιστικό τίτλο “Θέρος”. Σε αυτόν απεικονίζονται άντρες και γυναίκες, τοποθετημένοι σε επάλληλες σειρές που εκτείνονται στο πρώτο και στο δεύτερο επίπεδο του πίνακα, να θερίζουν με δρεπάνια ένα κομμάτι του θεσσαλικού κάμπου. Η σύνθεση κλείνει με κάποιους επιβλητικούς όγκους βουνών στο βάθος. Πρόκειται για την Βουλγάρα, την Κούλια, το Καπροβούνι, τον Κούρμο και τις δίδυμες κορυφές του Ιτάμου. Είναι οι κορυφογραμμές που είτε στο πρόσφατο παρελθόν είτε στις ημέρες μας βρίσκονται στο στόχαστρο της αιολικής βιομηχανίας. Αν ο μέσος κάτοικος του καρδιτσιώτικου κάμπου αρνείται σήμερα, από καλλιτεχνική άποψη, να φανταστεί πώς θα ήταν αυτός ο πίνακας με τις ανεμογεννήτριες εκεί στο βάθος –κηλίδες πάνω σε ένα από τα έργα του βασικού εκπροσώπου της αγροτικής τοπιογραφίας– υποθέτουμε ότι την ίδια παθιασμένη άρνηση θα πρέπει να επιδείξει και στον ρεαλιστικό χρόνο, μπροστά στην προοπτική να πέσουν κάποιες χιλιάδες τόνοι μπετόν και να φυτευτούν σε αυτές τις κορυφές κάμποσα σίδερα ύψους κάποιων εκατοντάδων μέτρων.
Το, όχι πολύ μακρινό, 2015 οι αιτήσεις μίας εταιρείας με το μακροσκελές όνομα «Ανανεώσιμες Θεσσαλίας Ανώνυμη Ενεργειακή Εταιρεία» για εγκατάσταση αιολικών στην περιοχή του Καπροβουνίου και του Ιτάμου (θέσεις «Κεφαλόβρυση», «Κούρμος-Γιώτη» και «Κούλια-Προφήτης Ηλίας»), μεταξύ Αμάραντου, Ραχούλας, Απιδιάς και Μολόχας, είναι η αφορμή για τις πρώτες δημόσιες φωνές αντίθεσης στα αιολικά. Πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά όταν ξαφνικά εμφανίστηκε μία εταιρεία η οποία ζητούσε να κατασκευάσει τρία αιολικά εργοστάσια σε μία δασοκαλυμμένη περιοχή, σε συνολικό μήκος άνω των 10 χιλιομέτρων, καταλαμβάνοντας δασική έκταση 6.700.000 τετραγωνικών μέτρων; Πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά όταν οι μελέτες της εταιρείας προέβλεπαν τη διάνοιξη νέων δρόμων μήκους 15 χιλιομέτρων μέσα σε πυκνό δάσος ελάτης και δρυός; Ή όταν πρότειναν ως λύση, για να περάσουν τα πενηντάμετρα σε μήκος μηχανήματα που θα μετέφεραν τις ανεμογεννήτριες, να κατασκευαστεί προσωρινός δρόμος παράκαμψης της Δαφνοσπηλιάς εντός της κοίτης του Καλέντζη ποταμού (!) που περνάει δίπλα απ΄ το χωριό; Ενώ στην Απιδιά, επειδή η παράκαμψη του οικισμού κρίνονταν ασύμφορη, προτάθηκε να απαλλοτριωθούν περιφράξεις και καλλιέργειες και να χρησιμοποιηθούν ανυψωτικά γερανοφόρα για να τα περάσουν πάνω από τα σπίτια!
Η συγκρότηση του κινήματος υπεράσπισης των Αγράφων
Ενώ το δημοτικό συμβούλιο της Καρδίτσας και η Περιφέρεια Θεσσαλίας απορρίπτουν τα παραπάνω σχέδια, δημιουργούνται οι συνθήκες για τη συγκρότηση του Δικτύου Φορέων και Πολιτών για την Προστασία των Αγράφων, το οποίο θα καταθέσει καταρχήν μία σειρά ενστάσεων και προσφυγών επί του συγκεκριμένου έργου και στη συνέχεια θα αποπειραθεί να διατυπώσει δημόσιο λόγο γύρω από το πρωτόλειο ακόμη τότε ιδεολόγημα της «πράσινης ανάπτυξης» και των επιπτώσεών της. Ένα εγχείρημα το οποίο θα συναντηθεί (και θα εμπλουτιστεί) τα επόμενα χρόνια με άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες ενάντια στη λεηλασία της φύσης, οι οποίες μέχρι σήμερα δρουν σε επίπεδο νομού και όχι μόνο. Κομβικοί σταθμοί η 1η Ορειβατική Συνάντηση που οργανώθηκε από τον Ορειβατικό Σύλλογο της Καρδίτσας τον Ιούνιο του 2019 στο ορειβατικό καταφύγιο των Αγράφων και κυρίως το αυτοοργανωμένο κάμπινγκ στο οροπέδιο του Καραμανώλη, που ακολούθησε έναν μήνα αργότερα, και για 40 ημέρες αποτέλεσε το έδαφος όπου τοπικές συλλογικότητες, πολιτιστικοί και ορειβατικοί σύλλογοι, κάτοικοι των χωριών των Αγράφων συναντήθηκαν, γνωρίστηκαν και συνεχίζουν να αγωνίζονται αυτά τα τρία χρόνια για την προστασία των βουνών και των νερών.
Νέες αιτήσεις για αιολικά στο ελατοδάσος της Φουρνά
Εάν εκείνα τα πρώτα αιολικά σχέδια για τα νοτιοανατολικά Άγραφα έμειναν στα χαρτιά, αυτό δε σημαίνει ότι τα εργολαβικά γραφεία σταμάτησαν να επεξεργάζονται σχέδια κερδοφορίας στις ράχες τους. Σε μία ανυποψίαστη χρονική στιγμή, το 2009, τέσσερις –υποτίθεται–διαφορετικές εταιρείες (δύο μονοπρόσωπες ΙΚΕ και δύο Α.Ε.) πίσω από τις οποίες βρίσκεται η εταιρεία «GREEN TOP ENERGY SYSTEMS» καταθέτουν αιτήσεις στην Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) για την αδειοδότηση τεσσάρων αιολικών εργοστασίων (παραγωγής 114,2MW με 25 ανεμογεννήτριες) στις θέσεις «Κόκκαλα-Τρίκορφο», «Τρία Σύνορα», «Σπανός-Κόμπολος» και «Γάβραινα-Αη Λιάς», στις δημοτικές ενότητες Φουρνά και Κτημενίων του νομού Ευρυτανίας. Οι άδειες εκδίδονται το 2009 και το 2011, ενώ λίγους μήνες πριν κατατίθεται σε δημόσια διαβούλευση η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) του έργου. Η δυσνόητη τεχνική ορολογία αυτών των μελετών, ακόμα και η… αποκρυπτογράφηση που απαιτεί ο τίτλος με τον οποίο κατατέθηκαν προς διαβούλευση στο ηλεκτρονικό περιβαλλοντικό μητρώο του υπουργείου Ενέργειας («Συγκρότημα 4 ΑΣΠΗΕ, συνολικής ισχύος 114,2MW») για να καταλάβεις σε ποιο έργο αναφέρεται, προσπαθούν απλά να αποκρύψουν το απλό και πλήρως κατανοητό: ότι η επένδυση απαιτεί τη διάνοιξη χιλιομέτρων δρόμου μέσα στο πανέμορφο ελατόδασος της Φουρνά, το δεύτερο μεγαλύτερο σε μέγεθος στην Ελλάδα, και χιλιάδες τόνους τσιμέντου να πέσουν σε κατάφυτες κορυφές για τις βάσεις των ανεμογεννητριών.
Η Βράχα περικυκλωμένη από αιολικά εργοστάσια
Το 1981 ο Β. Μαντούζας στο βιβλίο του «Η Βράχα, υστεροβυζαντινό χωριό των Αγράφων» περιέγραφε με θαυμασμό και σεβασμό τη γεωγραφική θέση του χωριού: «Μια όμορφη και ευκολοπερπάτητη βουνοκορφή, σαν πέταλο, με χαριτωμένες κορούλες και τούρλες, με μαλακά, γραφικά διασελάκια και ισιώματα περιβάλλει την κοιλάδα της Βράχας ξεκινώντας από το νοτιά, την κορυφή Κόμπολος, υψόμετρο 1.442μ. και καταλήγοντας –το ανοιχτό του πέταλο– βόρεια, στο ποτάμι Μέγας ή Φουρνιώτικος, υψόμετρο γύρω στα 600μ. Στο δυτικό τμήμα της κοιλάδας και στις ανατολικές πλαγιές της ράχης Λελούδη-Αϊ-Λιας με προσανατολισμό ανατολικό-βορειοανατολικό ξαπλώνει, χτισμένη αμφιθεατρικά, η Βράχα». Σε αυτήν την ευκολοπερπάτητη βουνοκορφή, τον Κόμπολο, σχεδιάζεται να εγκατασταθούν 8 ανεμογεννήτριες και τα γραφικά διασελάκια να μετατραπούν σε τεράστιες «πλατείες» όπου θα στηθούν οι βάσεις των ανεμογεννητριών. Η Βράχα θα ξαπλώνει, χτισμένη αμφιθεατρικά, κάτω από την σκιά άλλων 5 ανεμογεννητριών στον Αη-Λια. Και μάλλον εκείνοι οι στίχοι που σιγοτραγουδιούνται σε εκείνα τα μέρη, «να πέταγα στα Άγραφα, Βελούχι, Κόψη, Μάρτσα,στης Τσιούκας τα κατσάβραχα,ν’ αγναντεύει τη Βράχα», θα πρέπει να συμπεριλάβουν και τις… νέες «λεπτομέρειες» που επιφυλάσσει η αιολική και κατασκευαστική βιομηχανία γι’ αυτήν την μοναδική περιοχή.
Τον Ιούλιο που μας πέρασε ο Σύλλογος Γυναικών Φουρνά, και ο Εξωραϊστικός Σύλλογος Βράχας κάλεσαν σε ανοιχτή συνέλευση στον Κλειτσό προκειμένου να συζητηθεί αυτό το πολύ σοβαρό ζήτημα και να διατυπωθεί η γνώμη των κατοίκων των γύρω χωριών. Διαβάζουμε, λοιπόν, μεταξύ άλλων, στο ψήφισμα που εξέδωσε εκείνη η συνάντηση: «Διαμαρτυρόμαστε γιατί οι βιομηχανικές αιολικές εγκαταστάσεις θα καταστρέψουν το φυσικό περιβάλλον της Ευρυτανίας (4ο σε καθαριότητα σε όλον τον κόσμο, κατά την Unesco), τις ανθρώπινες δραστηριότητες και την υγεία των οργανισμών. Η εγκατάσταση ανεμογεννητριών και τα συνοδά τους έργα θα αλλάξουν την ορεινή χωροταξία, την ταυτότητα και τη φυσιογνωμία του τοπίου και στην περιοχή της Δ. Ε. Φουρνάς. […] Το ελατοδάσος του Δασαρχείου Φουρνάς είναι το δεύτερο μεγαλύτερο σε μέγεθος στην Ελλάδα, με την καλύτερη ποιότητα ελάτινου ξύλου, που για τους ελάχιστους μόνιμους οικονομικά ενεργούς εναπομείναντες κατοίκους αποτελεί πηγή ζωής και εισοδήματος. Η εγκατάσταση των ανεμογεννητριών πρόκειται να γίνει μέσα στο δάσος. Σε συνδυασμό με τα συνοδά έργα, όπως διάνοιξη δρόμων πρόσβασης πλάτους τουλάχιστον 10μ., εκσκαφές και εκβραχισμούς, προσωρινή εγκατάσταση εργοταξίων, υπόγειο και εναέριο δίκτυο μεταφοράς για τη σύνδεση με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας (πυλώνες) και ανέγερση υποσταθμού ανύψωσης τάσης θα καταστραφούν οι γεωλογικές δομές, θα προκληθεί υποβάθμιση, διάβρωση, κατακερματισμός και καταστροφή των φυσικών βιότοπων των οργανισμών του δάσους. Θα εξολοθρευθεί ή θα εκτοπιστεί η πανίδα της περιοχής, η οποία περιέχει σπάνια και απειλούμενα είδη».
Ένα από τα βασικά νομικά επιχειρήματα των τοπικών συλλόγων των χωριών και των κινήσεων πολιτών που κινητοποιούνται για να ακυρώσουν τα συγκεκριμένα σχέδια είναι η αναθεώρηση το 2018 του περιφερειακού χωροταξικού πλαισίου της Στερεάς Ελλάδας, σύμφωνα με το οποίο η Ευρυτανία χαρακτηρίζεται Περιφερειακό Πάρκο Ορεινής Αμιγούς Φύσης. Συγκεκριμένα, οι ζώνες με υψόμετρο άνω των 800 μέτρων «ορίζονται ως περιοχές οικοανάπτυξης, ενισχύεται με κίνητρα η άσκηση ήπιων και περιβαλλοντικά φιλικών ασχολιών και παραγωγικών δραστηριοτήτων, όπως η αναψυχή, ο τουρισμός φύσης, η ολοκληρωμένη ή βιολογική γεωργία, η βιολογική καλλιέργεια υδρόβιων οργανισμών, η περιβαλλοντική και πολιτιστική εκπαίδευση και η μεταποίηση τοπικών προϊόντων». Οι συγκεχυμένες πληροφορίες που διακινούνται εδώ και έναν χρόνο από κρατικούς παράγοντες για συνολική αναθεώρηση του Ειδικού Χωροταξικού για τις ΑΠΕ (ένας επαναπροσδιορισμός δηλαδή των χωρικών όρων για την εγκατάσταση αιολικών) δημιουργεί ασαφείς προσμονές στην κάθε τοπική κοινωνία για πιθανή εξαίρεσή της με βάση αυτό. Ωστόσο αυτή η «χωροταξική εκκρεμότητα» δεν απορυθμίζει το ενεργειακό και κατασκευαστικό λόμπυ το οποίο συνεχίζει να καταθέτει αιτήσεις για νέα αιολικά εργοστάσια, ξεκινώντας σε πολλές περιπτώσεις και τα έργα. Ακόμη και αν χρειαστεί να προσαρμοστεί κάποιες φορές στα κατά τόπους δεδομένα που μπορεί να προκύψουν. Όπως για παράδειγμα συνέβη το 2019 με το αιολικό της ΤΕΡΝΑ πάνω από το Κρίκελλο Ευρυτανίας, στα όρια με τον νομό Φθιώτιδας. Ενώ το 2018 είχε απορριφθεί ως έργο στον δήμο Δομνίστας του νομού Ευρυτανίας, έναν χρόνο αργότερα ξανατέθηκε σε δημοπρασία από την ΡΑΕ και πέρασε ως έργο του δήμου Μακρακώμης, με τις συντεταγμένες του να αναφέρονται λίγο παραδίπλα, τόσο όσο χρειαζόταν για να αλλάξει ο νομός και από Ευρυτανίας να γίνει Φθιώτιδας.
Η Βουλγάρα απειλείται
Η Βουλγάρα είναι ένας επιβλητικός κατάφυτος ορεινός όγκος με υψόμετρο 1.653 μ., ορατός από τον θεσσαλικό κάμπο, ένας γίγαντας ηρεμίας απ’ όπου απολαμβάνεις απεριόριστη θέα προς τα δυτικά Άγραφα. Στις ράχες της έχουν χαραχθεί τα νοτιοανατολικά σύνορα ανάμεσα στους νομούς Καρδίτσας και Ευρυτανίας. Ο Νίκος Νέζης στον δεύτερο τόμο των Ελληνικών Βουνών του περιγράφει μεστά το ευρύτερο γεωγραφικό περιβάλλον: «Στα δυτικά χωρίζεται από το βουνό Κερασιά με τον αυχένα διάβαση (1.340 μ.) στα Τσιριγκαίϊκα, ενώ Α.-ΒΑ. εκτείνεται μέχρι το βουνό Αμάραντος, από το οποίο χωρίζεται με το διάσελο (830 μ.) της Αγίας Παρασκευής ή Μεγαλάκκας. Στα βόρεια χωρίζεται από το Καπροβούνι με αυχένα (1.200 μ.) και το ρέμα Πριόνι, ενώ στα νότια το ρέμα Αφορισμένα το χωρίζουν από το ορεινό συγκρότημα Λυκομνήματα. Τα πετρώματά του είναι φλύσχης. Το βουνό είναι κατάφυτο από κέδρα, οξιές και έλατα». Πεζοπορικά μονοπάτια που διασχίζουν το βουνό ξεκινούν είτε από την Ρεντίνα στα νοτιοανατολικά, είτε από τον Βαθύλακο στα ανατολικά, είτε από την Μολόχα στα βόρεια.
Τον περασμένο Ιούνιο, στο μηνιαίο δελτίο της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) με τις κατατεθειμένες αιτήσεις αδειοδότησης έργων ΑΠΕ διαβάσαμε μία εταιρεία με τον τίτλο «Σπίθας Ηλιακά Συστήματα ΜΕΠΕ» να ζητάει άδεια για δύο αιολικά εργοστάσια, ένα στην Βουλγάρα (37,8MW με 16 α/γ) και ένα στην Κερασιά (16,8MW, με 4 α/γ). Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν σοκαριστήκαμε. Οποιοδήποτε έργο εκεί επάνω θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην αποψίλωση ενός μεγάλου μέρους του πυκνού ελατοδάσους που καλύπτει ακόμα και τις κορυφές των βουνών, τόσο για να χαραχθεί η οδοποιία που είναι απαραίτητη για την μεταφορά του εξοπλισμού των ανεμογεννητριών όσο και για την κατασκευή των «πλατειών» όπου θα πέσουν τα μπετά για τις βάσεις τους.
Μέσα στο καλοκαίρι η Κίνηση Πολιτών για τα αιολικά στις Δ. Ε. Φουρνά και Κτημενίων και ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Καρδίτσας (ΕΟΣΚ) εξέδωσαν κοινή ανακοίνωση για το θέμα. «Οι συγκεκριμένοι αιολικοί σταθμοί εντάσσονται στον παροξυσμό για περισσότερη κερδοφορία συγκεκριμένων επενδυτών, σε βάρος του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων, που ανήκουν σε όλους μας και στις επόμενες γενιές. Διεκδικούμε και προτείνουμε: Την άμεση ακύρωση κάθε σχεδίου εγκατάστασης αιολικών σταθμών στην Βουλγάρα. Την προστασία του πανέμορφου δάσους Ελάτης του δασαρχείου Φουρνά από τα ιδιωτικά συμφέροντα που επιδιώκουν την καταστροφική εμπορευματοποίηση της φύσης. Την προώθηση της διαδημοτικής συνεργασίας και την εκπόνηση από τους Δήμους Καρπενησίου και Σοφάδων ενός σχεδίου ήπιας ανάπτυξης των κοινοτήτων του ορεινού όγκου της Βουλγάρας και της Κερασιάς και της ευρύτερης περιοχής, που να συνδυάζει όλες τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού με δίκτυα ορειβατικών μονοπατιών και υπαίθριων δραστηριοτήτων, με την αξιοποίηση του δασικού πλούτου, με κίνητρα για την παραμονή των κατοίκων στα χωριά και την ενασχόλησή τους με την τοπική ορεινή οικονομία. Το σεβασμό στη γη των προγόνων μας, στις βουνοκορφές και στις δασωμένες πλαγιές που μεγαλώσαμε και θέλουμε να κληρονομήσουμε στα παιδιά μας».
Αντιρρήσεις προς την ΡΑΕ, για την απόρριψη των δύο αιτήσεων σε Βουλγάρα και Κερασιά, κατέθεσαν μέσα στο καλοκαίρι και ο Σύλλογος των Απανταχού Φουρνιωτών «Ο Λεπενιώτης», ο Σύλλογος Κλειτσιωτών Ν. Φθιώτιδας «Ο Άγιος Κυπριανός», ο Σύλλογος Γυναικών Φουρνά, ο Σύλλογος των Απανταχού Αηδονοχωριτών Ν. Καρδίτσης καθώς και κάτοικοι της Φουρνά, του Κλειτσού και του Αηδονοχωρίου.
Τα τελευταία έξι χρόνια η μόνη προοπτική που βλέπουμε να υπάρχει για τα βουνά των Αγράφων είναι αυτή της καταστροφής τους. Της ισοπέδωσης δασών και κορυφών, της ερήμωσης των ποταμών τους και της ιδιωτικής δια- χείρισης των νερών τους. Το κρατικό σχέδιο «απολιγνιτοποίησης» (και πώς να μην το βάλουμε σε εισαγωγικά όταν η επάρκεια και λειτουργία του συστήματος ενέργειας στηρίζεται στην εισαγωγή ενός άλλου ορυκτού καυσίμου, του φυσικού αερίου) είναι στην πραγματικότητα ένα σχέδιο γιγάντωσης του κύκλου κερδοφορίας του κατασκευαστικού λόμπυ. Ο στόχος του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), για κάλυψη μέχρι το 2030 7.05GW της παραγωγής ενέργειας από αιολικά, έχει επιτευχθεί ήδη από τον Μάρτιο του 2020. Οι αιτήσεις για νέα αιολικά ωστόσο κατατίθενται σωρηδόν και αυτές που έχουν συσσωρευτεί σήμερα στην Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας φτάνουν τα 100GW! Ζεστό (και επιδοτούμενο) χρήμα λοιπόν για τον επενδυτικό κλάδο και όλοι έχουν σπεύσει να τσιμπήσουν ότι προλάβουν. Μόνο που οι ισολογισμοί των επενδυτικών γραφείων χαράσσονται πάνω σε βουνά και σε λαγκάδια, σε ραχούλες και σε διάσελα, μέσα σε παρθένα δάση, σε αλπικά τοπία επιβλητικής ομορφιάς, πάνω σε κτηνοτροφικά χώματα και σε ουρανούς που πετούν περήφανοι γυπαετοί, σε γάργαρα νερά που κάποτε τα πίναμε άφοβα και μαθαίναμε τα πρώτα κολύμπια. Κάθε μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι και μία γρατζουνιά στις αναμνήσεις μας, στα βιώματά μας στα αγαπημένα μας βουνά. Και γι’ αυτό έχουμε υποχρέωση να τα υπερασπιστούμε. Υπερασπιζόμαστε τις οικογενειακές μας αναμνήσεις, τις φωτογραφίες που έχουν φυλάξει οι παππούδες και οι γιαγιάδες στα συρτάρια για να δείχνουν στα εγγόνια, τα ζώα, τα πουλιά και τα φυτά που είχαμε την τύχη να μην τα γνωρίσουμε μόνο μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου, την πρόκληση να συνεχίσουμε να ζούμε σε μία διαρκή αλληλεπίδραση με τη γη και τα αγαθά της.