Η Νιάλα είναι μια όμορφη βουνοκορφή των Αγράφων, άγριο βουνό γεμάτο μεγαλεία θαρρείς πώς δεν είναι φυσικό το φκιάξιμό του. Μοιάζει σαν κάποιος ξακουστός γλύπτης να το τόρνεψε, θαυμάσιες πέτρινες κορφές, απότομες πλαγιές και γκρεμούρια, θεόρατα βράχια κολλημένα αφύσικα πάνω στο χώμα κι αυχένες για αναγκαστικό πέρασμα. Πόσοι θρύλοι δεν έχουν γίνει για τη Νιάλα! Για δράκοντες και για μυθικές νεράιδες πού φωλιάζουν στις απόκρημνες πλαγιές της Νιάλας και βγαίνουν τα καλοκαίρια και συντροφεύουν τούς τσομπάνηδες στα νυχτοβόσκια τους. Τα καλοκαίρια γεμίζει άπ’ τούς γλυκούς ήχους των κουδουνιών κι απ’ τα βελάσματα των αρνιών, απ’ τις φλογέρες και τα τραγούδια των τσομπάνηδων και το χειμώνα στέκεται βουβή κι ατάραχη μπρος στις μπόρες και τις καταιγίδες. Μονάχα τα κοράκια, τ’ αγριοπούλια και τ’ άγριοζούλαπα τη συντροφεύουν στη βαριά μοναξιά της. Ή Νιάλα είναι βασιλιάς των Αγράφων.
Η περιγραφή προέρχεται από το βιβλίο «Αφηγήσεις για τον Δημοκρατικό Στρατό» του Μενέλαου Μούστου (Δάφνης), που εκδόθηκε το 1954. Ο Μούστος, ως μαχητής του ΔΣΕ καταγράφει στο ίδιο βιβλίο και τη γνωστή ιστορία που διαδραματίστηκε στον αυχένα της Νιάλας, όταν εν μέσω σφοδρής χιονοθύελλας οι στρατιώτες του ΔΣΕ έπεσαν πάνω στα φυλάκια του Εθνικού Στρατού και σύναψαν μία ανακωχή της στιγμής κοιμώμενοι όλοι μαζί στα αντίσκηνα που υπήρχαν στο σημείο προκειμένου να επιβιώσουν από το κρύο και το χιόνι.
Νιάλα. Ένας σμιλευμένος από τη φύση τόπος, στις πιο αδάμαστες εκδοχές του. Τραγούδια, μύθοι και παραμύθια δηλώνουν το σεβασμό των ντόπιων, μιλούν για ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας και της επιβίωσής τους εκεί ψηλά. Ένα ιστορικό τοπόσημο, για τους ανθρώπους που έζησαν εκείνα τα χρόνια και για τις επόμενες γενιές που εξακολουθούν να βρίσκουν μία σπίθα στο τώρα αφουγκραζόμενοι τα βιώματα του τότε.
Σε αυτόν τον τόπο λοιπόν, με όλη αυτήν την κοινωνική, ιστορική και περιβαλλοντική σημασία, σχεδιαζόταν η εγκατάσταση ενός αιολικού εργοστασίου με 20 ανεμογεννήτριες. Ένα έργο που πήγαινε πακέτο με την κατασκευή ενός αντίστοιχου αιολικού εργοστασίου με άλλες 20 ανεμογεννήτριες, απέναντι, στο Βοϊδολίβαδο, το οροπέδιο των βοδιών πάνω από τα Βραγγιανά.
Η πρώτη ενημέρωση
Οι κάτοικοι της περιοχής ενημερώνονται για τα σχέδια τον Απρίλιο του 2018, όταν πλέον το έργο βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο της αδειοδότησής του, έχει βγει η άδεια εγκατάστασης. Όλα φαίνεται να έχουν τελειώσει. «Ξεκινήσαμε με κρύα καρδιά. Είπαμε να κάνουμε την προσφυγή στο ΣτΕ αν και όπως είπε και ο δικηγόρος που βρήκαμε τότε, είχαμε πολύ λίγες πιθανότητες. Όταν έχουν βγει οι άδειες εγκατάστασης είναι σχεδόν όλα τελειωμένα και δεν υπάρχουν ελπίδες. Συνήθως αυτές τις προσφυγές τις κάνεις μετά την περιβαλλοντική άδεια. Μαζέψαμε ότι χαρτί μπορούσαμε και φτιάξαμε έναν φάκελο. Παρόλο που φαίνεται ενιαίο, ήταν δύο τα έργα, διπλή η διαδικασία, διπλό και το κόστος», θυμάται ο Χρήστος Φασούλας, μέλος του Δικτύου Φορέων και Πολιτών για την Προστασία των Αγράφων και του Ορειβατικού Συλλόγου Καρδίτσας.
Ο τότε κοινοτάρχης των Βραγγιανών ενώ γνώριζε για τους σχετικούς σχεδιασμούς επέλεξε να μην ενημερώσει το χωριό, να μην συγκαλέσει μία τοπική συνέλευση. Ενώ έχουν αρχίσει ήδη οι πρώτες προσπάθειες οργάνωσης και αντίδρασης, το καλοκαίρι του 2018 ο δήμαρχος Αγράφων θα διοργανώσει ημερίδα στα Άγραφα για την (εκ των υστέρων) ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας. Σε παλαιότερη συνέντευξή του στην εφημερίδα μας ο Φίλιππας Καραμπάς, αντιπρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου των Βραγγιανών «Άγ. Ιωάννης ο Θεολόγος» μας περιέγραφε ότι σε εκείνη την εκδήλωση παρουσιάστηκε και ο διευθύνων σύμβουλος των εταιρειών Ανεμοδομική και Πουνέντης που είχαν αναλάβει τα έργα, δηλώνοντας έκπληκτος που υπήρχαν αντιδράσεις, ενώ το 2011 που ξεκίνησε όλη αυτή η ιστορία τα πράγματα ήταν ήρεμα! «Το 2011 που ήρθατε δεν γνώριζε κανείς τίποτα», ήταν η απάντηση που του δόθηκε. «Αυτά που λέτε είναι ανυπόστατα. Όταν μιλάτε για την Νιάλα ότι έχει 5 βαθμούς τον Γενάρη αυτό είναι για να γελάει ο κάθε πικραμένος. Όταν μιλάτε για το Βοϊδολίβαδο και τα βοϊδοτόπια στην Νιάλα ότι είναι θαμνότοποι, ίσως να μην ξέρετε τί σημαίνει βοσκότοπος. Όταν μιλάτε για πουρνάρια στο Βοϊδολίβαδο ίσως δεν ξέρετε ποια είναι τα δέντρα, ποια είναι τα έλατα. Ελάτε να πάμε στο Βοϊδολίβαδο να μου υποδείξετε ένα πουρνάρι, να δούμε αν είναι πουρναρότοπος».
Οι αρχικές μελέτες των εταιρειών ήταν ανυπόστατες και ψεύτικες καθώς λογάριαζαν ότι κανείς δεν θα ασχολούνταν με αυτές και απλά θα τις ενέκριναν οι σχετικές υπηρεσίες. «Η αρχική μελέτη έλεγε ότι θα κόβονταν 30 έλατα συνολικά ενώ στην πραγματικότητα μόνο η γραμμή μεταφοράς ρεύματος θα εκχέρσωνε 250 στρέμματα δάσους. Ήταν μία μελέτη ίσα για να την εγκρίνουν οι υπηρεσίες ελαφρά τη καρδία. Έλεγαν ότι είναι χέρσο το μέρος, ότι δεν έχει δέντρα, ότι δεν έχει πουλιά, ότι δεν έχει οικολογικό, περιβαλλοντικό ή αισθητικό αντίκτυπο. Η μελέτη ήταν γύρω στις 250 σελίδες και ανά 20 σελίδες επαναλαμβανόταν», λέει ο Χρ. Φασούλας.
Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση, το κρίσιμο σημείο
Καθώς αυτές οι περιοχές των Αγράφων είναι ενταγμένες στο πρόγραμμα προστασίας Natura 2000, ο νόμος απαιτούσε από τις εταιρείες και την εκπόνηση μίας Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ), πέρα από την κατάθεση των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ). Η εταιρεία μέχρι και το 2018 δεν είχε συντάξει την ΕΟΑ και αυτός ήταν από μόνος του ένας ικανός λόγος για να ακυρωθεί ολόκληρη η αδειοδοτική διαδικασία. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Τον Φεβρουάριο του 2019 το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) απέρριψε την προσφυγή πολιτιστικών. ορειβατικών συλλόγων και φορέων της Καρδίτσας και της Ευρυτανίας εναντίον της αδειοδότησης των δύο αιολικών εργοστασίων, χαρακτηρίζοντας τα αιολικά ως έργα δημοσίου συμφέροντος που συμβάλουν γενικότερα στην προστασία του περιβάλλοντος. Σε εκείνη την απόφασή του, ωστόσο, υποχρέωνε τις εταιρείες να συντάξουν την ΕΟΑ ως απαραίτητη προϋπόθεση για την έναρξη οποιασδήποτε εργασίας στα βουνά.
Καλοκαίρι αγώνα και ενημέρωσης
Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς τέθηκαν οι οργανωτικές βάσεις του αγώνα, ενημερώθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι στα χωριά της περιοχής, χιλιάδες άνθρωποι απ’ όλη την Ελλάδα βρέθηκαν στο πεδίο, στα Άγραφα, και έβαλε ο καθένας και η καθεμιά το δικό τους λιθαράκι για την υπεράσπιση των βουνών. Τον Ιούνιο στο ορειβατικό καταφύγιο των Αγράφων θα διοργανωθεί Πανελλήνια (ορειβατική) Συνάντηση Φίλων των Αγράφων από τον Ελληνικό Ορειβατικό Σύλλογο Καρδίτσας και το Δίκτυο Φορέων και Πολιτών. Και από τα μέσα του Ιουλίου (και για σχεδόν ένα μήνα) θα στηθεί στο οροπέδιο του Καραμανώλη ένα αυτοοργανωμένο camp οργάνωσης και αντίστασης από την Πρωτοβουλία κατοίκων της Αθήνας για την Προστασία των Αγράφων. Μέσα στον Αύγουστο δύο δυναμικές συγκεντρώσεις έξω από το δημαρχείο της Καρδίτσας επιχειρούν να σαμποτάρουν και να ακυρώσουν τη δημοπράτηση δημοτικών εκτάσεων για να περάσουν γραμμές ρεύματος από τις ανεμογεννήτριες. Και θα το καταφέρουν.
Τον Σεπτέμβριο του 2019, παρόλο που η ΕΟΑ δεν είχε εγκριθεί ακόμη από τις αρμόδιες υπηρεσίες, μηχανήματα ανέβηκαν στην Νιάλα συνοδεία ισχυρής αστυνομικής δύναμης, με σκοπό να ξεκινήσουν χωματουργικές εργασίες. Η άμεση κινητοποίηση του κινήματος, με παρεμβάσεις στις αρμόδιες υπηρεσίες αλλά και στο σημείο όπου βρίσκονταν τα μηχανήματα στο βουνό, πάνω από τον οικισμό Καμάρια, έστειλε το μήνυμα που έπρεπε. Οι κινήσεις των εργολάβων ολόκληρο το φθινόπωρο του 2019 δημιουργούσαν εύλογες υποψίες για τους υποχθόνιους σχεδιασμούς τους με πρόθεση να παρακάμψουν τις γραφειοκρατικές τους υποχρεώσεις, που μόνο τυπικές δεν ήταν όπως αποδείχθηκε και έναν χρόνο αργότερα. Κόσμος από τα χωριά και την πόλη βρίσκονταν σε συνεχή επιφυλακή και κυκλοφορούσε στα βουνά.
Ενώ οι εργολάβοι κάνουν τις πρώτες τους κινήσεις στο βουνό, η αστυνομία τους συνεπικουρεί με έρευνα σε μαντρί στην περιοχή της Νιάλας και απειλώντας με ανυπόστατες κατηγορίες αγωνιζόμενους κατοίκους των Βραγγιανών. Ο Κ. Χαλιμούρδας, τσέλιγκας της περιοχής περιγράφει ότι «ο πρώην τοπικός πρόεδρος με τους συνεργάτες του, πιθανόν για να με τρομοκρατήσουν, έκαναν καταγγελία στο αστυνομικό τμήμα Κερασοχωρίου και ήρθαν κάποια μέρα τρεις αστυνομικοί παρουσία ειρηνοδίκη και μου έκαναν το στέκι μου φύλλο και φτερό. Πιθανώς να είχαν καταθέσει και άλλα πράγματα για να έρθουν σε αυτό το στυλ. Ελέγξανε και βρήκανε ένα δίκανο αντίκα. Και μου το πήρανε. Αυτοί κατηγορούν εμένα, τον Καραμπά και τον Δημητρίου ότι ρίξαμε τα ανεμόμετρα». Ο Δ. Δημητρίου, πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου των Βραγγιανών «Αγ. Ιωάννης ο Θεολόγος», συμπληρώνει: «Εγώ νομίζω ότι αυτό το έκαναν για εκφοβισμό επειδή βλέπουν ότι κάνουμε πράγματα. Αν δουν οτι ξεσηκώνεται ο κόσμος πάλι θα ξαναχτυπήσουν. Εμείς είμαστε όμως καθαροί και δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτα. Αν βλέπουν την γκλίτσα για όπλο πάει να πει ότι φοβούνται. Όταν μας έβλεπαν πάνω φοβόντουσαν, εξαφανιζόντουσαν».
Εν μέσω αυτού του κλίματος τον Οκτώβριο διοργανώθηκε μεγάλη πανελλαδική διαδήλωση στην Καρδίτσα ενάντια στα σχέδια καταστροφής των Αγράφων. Αντίστοιχη διαδήλωση οργανώθηκε τον Ιούλιο του 2020 και στο βουνό, με πορεία στην Νιάλα, στην καρδιά αυτού του μοναδικού τόπου που η αιολική βιομηχανία σκόπευε να μετατρέψει σε εργοστάσιο.
Τα δασαρχεία της συνεργασίας ή της αδιαφορίας
Στο δασαρχείο του Καρπενησίου οι εταιρείες σίγουρα βρήκαν έναν σύμμαχο. Τον αναπληρωτή δασάρχη Ι. Καρκάνη, ο οποίος ήταν αυτός που εξέδωσε και το πρωτόκολλο εγκατάστασης για να ανέβουν τα μηχανήματα στην Νιάλα χωρίς να υπάρχουν οι σχετικές νομικές προϋποθέσεις, καθώς εκκρεμούσε η ΕΟΑ. «Με το δασαρχείο μιλούσαμε. Ενώ είχαν εγκρίνει τις αρχικές μελέτες ζήτησε η εταιρεία και τη βεβαίωση χρήσης γης. Όπου αναγράφεται εάν ένα μέρος είναι δασικό ή όχι. Σε αυτήν την βεβαίωση το δασαρχείο έλεγε ότι στη μία περιοχή τόσα στρέμματα είναι η δασοκάλυψη με έλατα, στην άλλη ότι τόση είναι η δασοκάλυψη με βελανιδιές. Εμείς τους λέγαμε ότι έχετε δώσει βεβαιώσεις δασοκάλυψης γι’ αυτές τις περιοχές και την ίδια στιγμή έχετε εγκρίνει την αρχική μελέτη της εταιρείας που έλεγε ότι εκεί υπάρχουν και θα κοπούν μόλις 30 δέντρα. Πώς γίνεται αυτό; Είστε υπόλογοι. Το θέμα ήταν ότι μέχρι τότε στο δασαρχείο είχαν μόνο τις πιέσεις των εταιρειών. Ε, μετά ξεκίνησαν και οι δικές μας πιέσεις και παρεμβάσεις. Και οι υπηρεσίες αναγκαστικά στάθηκαν κάπου στην μέση», θυμάται ο Χρ. Φασούλας.
Οι νέες περιβαλλοντικές μελέτες
Τον Νοέμβριο του 2020 θα κατατεθούν σε δημόσια διαβούλευση οι νέες περιβαλλοντικές μελέτες για τα δύο έργα, οι οποίες απλά θα επιβεβαιώσουν τον καταστροφικό χαρακτήρα οποιασδήποτε παρέμβασης στο βουνό. Ο συνολικός αριθμός των ανεμογεννητριών σε Νιάλα και Βοϊδολίβαδο μειώνεται από 40 σε 21, διατηρώντας ωστόσο την συνολική ισχύ του κάθε αιολικού εργοστασίου. Λιγότερες ανεμογεννήτριες, μεγαλύτερες όμως σε ύψος (82 μ. αντί για 78,5 μ.), με μεγαλύτερη διάμετρο του ρότορα (136 μ. αντί για 82 μ.) και με μεγαλύτερα πτερύγια (68 μ. αντί 35,5 μ.). Οι επιφάνειες των πλατειών εγκατάστασης μεγαλώνουν, προβλέπεται η διάνοιξη 15 χλμ. νέων δασικών δρόμων και η διαπλάτυνση άλλων 17 χλμ. ήδη υπάρχοντων. Οι θαμνότοποι αναγνωρίζονται ως δέντρα και τελικά τα (μόλις) 30 έλατα που θα κόβονταν τώρα γίνονται 1.825 -δρυς, οξιές, έλατα και πλατύφυλλα. Και οι ΕΟΑ επιβεβαιώνουν τον κατακερματισμό και την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων.
Το κίνημα αντικρούει με τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία τις ΜΠΕ των εταιρειών, ενώ μέσα στο γενικότερο κλίμα κοινωνικών αντιδράσεων (που έχουν λάβει πανελλαδική έκταση) τον χειμώνα του 2021 τα τρία δημοτικά συμβούλια της περιοχής (Καρδίτσας, Λίμνης Πλαστήρα και Αγράφων) θα απορρίψουν τις νέες μελέτες. Αρνητικές είναι και οι εισηγήσεις του Φορέα ∆ιαχείρισης Εθνικού Πάρκου Τζουµέρκων, κοιλάδας Αχελώου, Αγράφων και Μετεώρων, του ∆ασαρχείου Καρδίτσας, της ∆ιεύθυνσης Συντονισµού και Επιθεώρησης ∆ασών Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας, της Αποκεντρωµένης ∆ιοίκησης Θεσσαλίας και της Γενικής ∆ιεύθυνσης ∆ασών και ∆ασικού Περιβάλλοντος του υπουργείου Περιβάλλοντος. 750 αρνητικά σχόλια από φορείς, πολιτιστικούς και ορειβατικούς συλλόγους και μεμονωμένα άτομα θα κατατεθούν και στη δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση του υπουργείου.
Η οριστική απόρριψη των έργων
Στις 19 Νοεμβρίου του 2021 ο γενικός διευθυντής περιβαλλοντικής πολιτικής του ΥΠΕΝ Κ. Δημόπουλος με απόφασή του απορρίπτει την τροποποιημένη περιβαλλοντική αδειοδότηση των εταιρειών Ανεμοδομική και Πουνέντης. Στο σκεπτικό της απόφασης αναφέρεται ότι «οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των προτεινόμενων τροποποιήσεων χαρακτηρίζονται ως εξαιρετικά σημαντικές, με αποτέλεσμα οι αρμόδιες αρχές να μην μπορούν να εκφέρουν με βεβαιότητα τεκμηριωμένη άποψη ότι το έργο δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα του τόπου». Και ότι «η επέμβαση του έργου εντός δασικών δεν εγκρίνεται για αντικειμενικούς λόγους προστασίας του δασικού περιβάλλοντος».
Μία, χωρίς φόβο, αντιπαράθεση με το κατασκευαστικό λόμπι,
Δεν χωράει καμία συζήτηση. Στην Νιάλα και στο Βοϊδολίβαδο το κίνημα υπεράσπισης των βουνών και των νερών των Αγράφων πέτυχε μία μεγάλη νίκη. Κατάφερε να στηθεί στα πόδια του και να βρει τις οργανωτικές του βάσεις τη στιγμή που όλα ήταν σχεδόν έτοιμα για να καταστραφούν μοναδικές βουνοκορφές, αδιανόητα οροπέδια, πλούσια ελατόδαση. Κατάφερε να συντονίσει την γραφειοκρατική δουλειά, την μελέτη χιλιάδων σελίδων αποφάσεων και αιτήσεων, με τον αγώνα στο πεδίο, τους χιλιάδες ανθρώπους που συναντήθηκαν στην πόλη, στα χωριά, στα βουνά. Κατάφερε να θέσει σε πανελλαδικό επίπεδο προβληματισμούς γύρω από τα, βιομηχανικής έκτασης, έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αντιπαρατέθηκε χωρίς φόβο με το κατασκευαστικό λόμπι και τους πολιτικούς του προϊσταμένους, όπως τον τότε υπουργό Ανάπτυξης Α. Γεωργιάδη, ο οποίος λύσσαξε για ένα βιολί και ένα σαξόφωνο που την πρωτοχρονιά του 2020 έκαναν τους ήχους του bella ciao να αντηχήσουν στους πρόποδες της Τέμπλας. Άφησε ανοιχτές τις προοπτικές των ορεινών χωριών να συνεχίζουν να προσπαθούν να κρατήσουν τους ανθρώπους τους εκεί, να προσπαθούν να επιβιώσουν από τον πρωτογενή τομέα και να περιμένουν τους καμπίσιους ή τους μακρινούς επισκέπτες περήφανοι για τις σμιλευμένες κορυφές που τα περικλείουν, για τα γάργαρα ποτάμια που τα διατρέχουν. Με καθαρό το κούτελο ότι αυτά που με απλοχεριά μας δίνει κάθε μέρα η φύση, ήμασταν εκεί και τα υπερασπιστήκαμε. Εμείς δεν έχουμε χρήματα, έχουμε όμως περηφάνια για τον τόπο μας, είχε πει κάποτε ένας τσέλιγκας εδώ επάνω.
Τα μέτωπα παραμένουν ανοιχτά
Ο αγώνας έχει πολύ δρόμο ακόμα μπροστά. Απαιτεί επαγρύπνηση. Απαιτεί συμμετοχή. Γιατί ο Ελλάκτωρ (που κατέχει πια των σύνολο των μετοχών στις εταιρείες Ανεμοδομική και Πουνέντης) απειλεί να επιστρέψει με δικαστικές προσφυγές. Γιατί στις γύρω βουνοκορφές, από την Καζάρμα μέχρι τα Καμάρια και από την Καράβα μέχρι τον Τύμπανο, οι πληγές είναι ανοιχτές. Και δεν μπορούν να επουλωθούν εύκολα.