Τον Νοέμβριο του 2021 ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης ανακοίνωσε στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή ένα πρόγραμμα του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας με τον εύγλωττο τίτλο «Απάτητα βουνά». Δύο μήνες αργότερα θα παρουσιαστεί και στην Ελλάδα με την υπογραφή των ανάλογων υπουργικών αποφάσεων και τη δημοσίευσή τους στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Aφορά έξι Περιοχές Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ), όπου πλέον θα απαγορεύεται κάθε τεχνική επέμβαση μεταβολής ή αλλοίωσης του φυσικού τους περιβάλλοντος. Πρόκειται για τα Λευκά Όρη στην Κρήτη, την Τύμφη, τον Σμόλικα και το Χατζή (στην Πίνδο), τον Ταΰγετο στην Πελοπόννησο και το Σάος στην Σαμοθράκη. Η επιστημονική μελέτη πάνω στην οποία βασίστηκε η συγκεκριμένη κυβερνητική πρωτοβουλία έγινε από το Εργαστήρι Διατήρησης της Βιοποικιλότητας του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων. Το σχετικό πρόγραμμα «Roadless» που έτρεξε η ερευνητική του ομάδα κατέγραψε τις ΠΑΔ άνω των 50 τ. χλμ., από όπου προέκυψε και η επιλογή των συγκεκριμένων περιοχών. Άλλες 55 περιοχές άνευ δρόμων κάτω των 50 τ. χλμ. έχουν επίσης καταγραφεί.
Τον καιρό που ανακοινώνονταν αυτό το πρόγραμμα και φιγουράριζε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, οι αδειοδοτήσεις αιολικών και μικρών υδροηλεκτρικών εργοστασίων απ’ άκρη σε άκρη της επικράτειας συνεχιζόταν (και συνεχίζονται) με αμείωτο ρυθμό. Η επενδυτική λαιμαργία μάλιστα έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που το ΥΠΕΝ εξετάζει ακόμα και την αναστολή νέων αιτήσεων για επενδύσεις σε ΑΠΕ καθώς αυτή τη στιγμή τα αιτήματα των εταιρειών προς τον ΑΔΜΗΕ ξεπερνούν κατά πολύ την χωρητικότητα που μπορεί να απορροφήσει το σύστημα, όχι μόνο σήμερα αλλά και μέχρι το 2030 που είναι ο χρονικός ορίζοντας του ΕΣΕΚ. Το σύνολο της ισχύος ΑΠΕ που λειτουργούν ήδη ή έχουν λάβει άδεια εγκατάστασης είναι 19,6GW. Οι εκκρεμείς αιτήσεις του 2020 και του 2021 αφορούν άλλα 19GW. Ενώ το αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα προβλέπει μέχρι το 2030 να έχουν εγκατασταθεί συνολικά 25GW.
Παρόλο αυτά ο πρωθυπουργός στην παρουσίασή του προγράμματος στο Μαξίμου δεν παρέλειψε να δηλώσει ότι «αυτή η πρωτοβουλία σε καμία περίπτωση δεν θέτει σε αμφισβήτηση τον παράλληλο πυλώνα της ανάπτυξης των ΑΠΕ». Μία διευκρίνηση αναγκαία για το κατασκευαστικό λόμπι, οι πρώτες ανησυχίες του οποίου είχαν αρχίσει να καταγράφονται στην αρθρογραφία οικονομικών sites. Για ποια προστατευόμενα βουνά, λοιπόν, μιλάμε όταν τα στατιστικά καταδεικνύουν ότι η καταστροφή τους δεν έχει σταματημό; Για ποιες σημαντικές νομοθετικές ρυθμίσεις μιλάμε όταν η διάρκειά τους είναι μόλις για δύο χρόνια και σε κάποιες περιπτώσεις αφορά ένα τμήμα των βουνών που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα, όπως στην περίπτωση του Ταϋγέτου;
Η συγκεκριμένη νομοθετική πρωτοβουλία δίνει τα απαραίτητα επικοινωνιακά φιλοπεριβαλλοντικά επιχειρήματα που χρειάζεται το ελληνικό κράτος για να αντισταθμίσει τις ευρείες αντιδράσεις, ανά την επικράτεια, για τα έργα ΒΑΠΕ. Ο νόμος 4685 που ψηφίστηκε το 2020 και επιτρέπει τον κατακερματισμό των περιοχών Natura 2000 σε υποπεριοχές για να μπορούν να γίνουν επενδύσεις σε ζώνες τους που μέχρι τότε απαγορευόταν, δίνει ένα στίγμα της «περιβαλλοντικής ευαισθησίας» των αφεντικών. Η χρήση ενός νέου «ορόσημου», αυτού των περιοχών άνευ δρόμων, ως κριτήριο προστασίας υποβαθμίζει σε δευτερεύουσα την πολύ σημαντική συζήτηση για την κατάτμηση των ζωνών προστασίας του δικτύου Natura και τη δυνατότητα για επενδύσεις μέσα σε αυτές. Τους τελευταίους δύο μήνες συζητάμε όλοι και όλες για τα «απάτητα βουνά», ενώ οι αιτήσεις για αιολικά εργοστάσια σε οικοσυστήματα και βουνοκορφές ενταγμένες στο δίκτυο είναι συνεχής. Η στρατηγική της Ε.Ε. για την βιοποικιλότητα προβλέπει μέχρι το 2030 την επέκταση του δικτύου των προστατευόμενων περιοχών στο 30% της επικράτειας (με τον στόχο η ζώνη «αυστηρής προστασίας» να φτάνει στο 10%). Δεν αναφέρεται σε επιμέρους νομοθετικές πρωτοβουλίες με ευφάνταστους τίτλους όπως αυτή που παρουσιάστηκε πρόσφατα.
Τον Ιανουάριο του 2022, σε άρθρο της στο ενημερωτικό δελτίο της Ελληνικής Οικολογικής Εταιρείας, η Βασιλική Κατή, επιστημονική υπεύθυνη της ομάδας έρευνας θέτει το ερώτημα εάν τα «απάτητα βουνά» είναι ένα πυροτέχνημα της κυβέρνησης για να κερδίσει τις εντυπώσεις. Πυροτέχνημα, ναι. Δεν νομίζουμε, όμως, ότι κέρδισε και τις εντυπώσεις. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θα μπορούσαμε να το αξιολογήσουμε και ως μία απάντηση στα κινήματα υπεράσπισης των βουνών και των δασών από τις αιολικές επενδύσεις. Μία απάντηση η οποία όχι μόνο δεν είναι ολοκληρωμένη αλλά προσπαθεί να σταθεί στο δημόσιο λόγο… ψελλίζοντας.
Η επίκληση της πολιτικής ουδετερότητας από την ακαδημαϊκή επιστημονική κοινότητα δεν μπορεί να υφίσταται σε μία περίοδο που ο φυσικός κόσμος κατατμείται και καταστρέφεται με καθαρά πολιτικές αποφάσεις. Σε μία τέτοια περίπτωση θα μιλούσαμε για εθελοτυφλία. Την ακαδημία θέλουμε να την βλέπουμε στο μέρος των κινημάτων, όπως έχει συμβεί αρκετές φορές στον αγώνα υπεράσπισης των Αγράφων. Και όχι στα γραφεία της εξουσίας. Οι επιστημονικές έρευνες είναι πολύ ωραίες όταν έρχονται να εμπλουτίσουν τα βιώματα των ανθρώπων που ζουν μόνιμα σε έναν τόπο ή που τον περπατούν. Να απαντήσουν σε ερωτήματα που γεννιούνται, να εξηγήσουν γιατί τα μή κατακερματισμένα από δρόμους οικοσυστήματα είναι πολύ σημαντικά για την βιοποικιλότητα, να τεκμηριώσουν τους αγώνες που δίνουμε για την ακέραιη προστασία τους.
Είμαστε εδώ για να υπερασπιστούμε κάθε βουνό, κάθε ποτάμι, κάθε δάσος, κάθε αλπικό τοπίο. Χωρίς να θέτουμε κριτήρια επιλογής ή κατάταξής τους. Απλά γιατί νιώθουμε και γνωρίζουμε ότι σήμερα ο αγώνας για την υπεράσπιση των βουνών είναι ένας αγώνας για την υπεράσπιση της δυνατότητας να ζούμε ελεύθεροι. Τα βουνά είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητα για τον ψυχικό μας κόσμο. Και τα οικοσυστήματα για τη ζωή στον πλανήτη συνολικά.