Τον περασμένο Σεπτέμβριο, η δασάρχης της Καρδίτσας αρνούνταν να εκδόσει πρωτόκολλο εγκατάστασης στην εταιρεία Ανεμοδομική Α.Ε. και τον καρδιτσιώτη μηχανικό Κ. Φώντα, για το αιολικό πάρκο στη Νιάλα και στο Βοϊδολίβαδο, καθώς δεν καλύπτονταν οι νομικές προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο, η έγκριση δηλαδή της Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ) από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Την ίδια στιγμή, ο δασάρχης του Καρπενησίου είχε εκδόσει το σχετικό πρωτόκολλο, προφανώς υπακούοντας σε διαφορετικούς τοπικούς προσοδικούς μηχανισμούς.
Λίγες ημέρες αργότερα, αυτά τα γεγονότα είχε χρησιμοποιήσει σαν παράδειγμα σε ένα τηλεοπτικό πάνελ, ο υπουργός Ανάπτυξης αυτής της χώρας -εν μέσω παραληρήματος και ψεμάτων- προλογίζοντας την ουσία του αναπτυξιακού νόμου 4635/2019 με τίτλο “Επενδύω στην Ελλάδα”. “Ο δασάρχης θεωρητικά είχε το δικαίωμα, γιατί ο νόμος δεν του το απαγορεύει. Τώρα που θα αλλάξω τον νόμο -και θέλω να το ακούσετε- και θα βάλω ότι όποιος καθυστερεί μια επένδυση με σκοπό και δόλο αφού έχει πάρει έγκριση ο ενδιαφερόμενος επενδυτής από το υπουργείο περιβάλλοντος, θα χρεώνεται από την τσέπη του και θα έχει αστικές κυρώσεις. Και θα δούμε αν θα το ξανακάνει”. Στα τέλη του Οκτώβρη το αναπτυξιακό νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατά πλειοψηφία στην βουλή. Οι 144 σελίδες του δεν επαρκούσαν στον νομοθέτη για να διευθετήσει το σύνολο των επιδιώξεων των επενδυτών και των αφεντικών και έτσι λίγους μήνες αργότερα, στις αρχές του Μάη, θα κατατεθεί και θα ψηφιστεί και το περιβαλλοντικό νομοσχέδιο (με τίτλο “Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας”), συμπληρωματικό ως προς το αναπτυξιακό.
Το νομοσχέδιο “Επενδύω στην Ελλάδα”
Μήνες ήδη πριν από την ψήφιση του αναπτυξιακού ο πρωθυπουργός τριγυρνούσε στο Παρίσι, στο Βερολίνο, στην Χάγη και στην Νέα Υόρκη προσκαλόντας επιχειρηματικούς ομίλους “να γίνουν συμμέτοχοι των ευκαιριών που προσφέρει η χώρα μας”. Είναι αυτοί που στην πορεία θα ονομαστούν “στρατηγικοί επενδυτές”, και των οποίων οι επενδύσεις θα γίνονται για “λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος” προκειμένου να μπορέσουν να απαλλαγούν από μια σειρά πολεοδομικών και περιβαλλοντικών περιορισμών.
Με αυτήν την αιτιολογία το υπουργείο Περιβάλλοντος μπορεί να εγκρίνει περιβαλλοντικούς όρους όταν οι “υπηρεσίες κωλυσιεργούν ή υπάρχουν αντιφατικά δεδομένα των αρχών” ή ακόμα και στις περιπτώσεις που οι επιχειρήσεις επεκτείνουν ή τροποποιούν περιβαλλοντικά αδειδοτημένα έργα (τέρμα οι ΑΕΠΟ -αποφάσεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων-, μία απλή τεχνική έκθεση αρκεί).
Στην περίπτωση που το αναπτυξιακό πνεύμα… καθυστερήσει να φτάσει στα γραφεία της καθεμιάς υπηρεσίας, το υπουργείο μπορεί να επέμβει, να επισπεύσει τις διαδικασίες και να υπερβεί γραφειοκρατικά κωλύματα. Όπως συνέβη τον περασμένο Νοέμβρη, όταν ο γενικός διευθυντής περιβαλλοντικής πολιτικής Κ. Δημόπουλος αποφάσισε ότι δεν χρειάζονται οι νέες, τροποποιημένες περιβαλλοντικές μελέτες που είχαν ζητηθεί από την εταιρεία και πιο συγκεκριμένα η Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση παρακάμπτοντας ταυτόχρονα και τη Διεύθυνση Βιοποικιλότητας του ίδιου του υπουργείου η οποία αρνούνταν να τις εγκρίνει καθώς ήταν ελλιπέστατες και ατεκμηρίωτες (στο τέλος καρατόμησε και τον προϊστάμενο της Διεύθυνσης).
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με να κράτος που ενώ προσπαθεί να πείσει για την πράσινη πολιτική του, την ίδια στιγμή βαπτίζει το φυσικό αέριο ανανεώσιμη πηγή ενέργειας (είναι το μόνο κράτος παγκοσμίως) και προμοτάρει τις εξορύξεις πετρελαίου ή χρυσού με τη δυνατότητα κρατικών επιδοτήσεων των υποστηρικτικών εγκαταστάσεων τους (των αγωγών, των πλατφόρμων άντλησης, των πύργων γεωτρήσεων κ.τ.λ.).
Και σα να μην έφταναν όλα αυτά κρίνουν ότι πλάι στο εξαντλημένο και μολυσμένο υπέδαφος της Βοιωτίας και της Κορινθίας, μέσα στην χαβούζα της δυτικής Αττικής και του Θριασίου, στα “επιχειρηματικά πάρκα” όπως ονομάζονται, εκεί όπου οι επίσημοι φορείς λένε ότι η μόλυνση δήθεν μπορεί να ελεγχθεί καλύτερα, χωράνε λίγες ακόμα βιομηχανίες καταστροφής και καρκίνου.
Οι εταιρείες που βρίσκονται πίσω από αδιάφορους και εξευγενισμένους τίτλους όπως “δραστηριότητες μέσης όχλησης” και κωδικούς (Α2) που παραπέμπουν στα μακρινά σχολικά μας χρόνια είναι (μεταξύ άλλων) οι εξορρυκτικές, οι μεταλλευτικές, έργων υποδομής, οι χημικές και ενεργειακές βιομηχανίες.
Καλή η νομολογία, ακόμα καλύτερη η πραγματικότητα όμως. Ποιοί είναι εν τέλει αυτοί οι “στρατηγικοί επενδυτές” που περιμένει το ελληνικό κράτος;
Μέσα στον χειμώνα εγκρίθηκαν έξι τέτοιες επενδύσεις που παρουσιάστηκαν ως απότοκο του νέου νομοσχεδίου, τρεις στο τομέα του πολυτελούς συνεδριακού και ξενοδοχειακού τουρισμού, δύο στο τομέα των φωτοβολταϊκών πάρκων και ένας στον τομέα των εμπορικών κέντρων. Παραγωγικές δραστηριότητες αν μή τι άλλο οι οποίες απευθύνονται στον καθένα και την καθεμιά απ΄όσους διαβάζουν αυτήν την εφημερίδα. Γιατί αυτό που μας έλειπε ήταν ένα ακόμη εμπορικό κέντρο στην Μεταμόρφωση Αττικής και γήπεδα γκόλφ στα Χανιά.
Μα αν δούμε ποιοί δεν έκρυψαν τη χαρά τους για τον συγκεκριμένο νόμο, μπορούμε να καταλάβουμε την κατεύθυνσή του. Η ΕΛΕΤΑΕΝ (το λόμπυ των επιχειρηματιών της αιολικής ενέργειας) για παράδειγμα, αφού επισήμανε την “ορθή κατεύθυνση” του νομοσχεδίου πρότεινε επιπλέον να μειωθεί περαιτέρω χρονικά η αδειοδοτική διαδικασία των αιολικών και να αρθούν οι γεωχωρικοί περιορισμοί εγκατάστασής τους σε περιοχές χαρακτηρισμένες ως μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, σε αρχαιολογικές ζώνες προστασίας, σε περιοχές απολύτου προστασίας και προστασίας της φύσης, στα όρια των υγρότοπων διεθνούς σημασίας, στους πυρήνες των εθνικών δρυμών, των κηρυγμένων μνημείων της φύσης και των αισθητικών δασών, στους οικότοπους προτεραιότητας του δικτύου Natura 2000. Το θράσος όταν ωριμάζει μέσα σε ένα ευνοϊκό πολιτικό περιβάλλον γεννά τερατουργήματα, όπως αυτά που θα προκύψουν στο περιβαλλοντικό νομοσχέδιο του Μαΐου και για τα οποία θα μιλήσουμε λίγο παρακάτω.
Ανάμεσα στους χαρούμενους ήταν και ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), Κ. Κωνσταντινίδης, η διευθύντρια του τομέα απασχόλησης και αγοράς εργασίας του ΣΕΒ, Κατ. Δασκαλάκη, ο διευθυντής του τομέα επιχειρηματικού περιβάλλοντος και ρυθμιστικών πολιτικών του ΣΕΒ, Μιχ. Μητσόπουλος, ο γενικός διευθυντής της Ένωσης Ιδιωτικών Τηλεοπτικών Σταθμών Εθνικής Εμβέλειας, Κ. Κιμπουρόπουλος. Μα μόνο οι εργοδότες και οι βιομήχανοι χαίρονται; Αφού το αναπτυξιακό νομοσχέδιο θα φέρει και πόσες θέσεις εργασίας. Οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες μια καλή κουβέντα δεν είχαν να πουν; Μήπως να προβληματίστηκαν ότι αυτή η κουβέντα μπορεί να συμπεριλαμβάνεται στον φακέλωμά τους στο “γενικό μητρώο συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων” που θέλει να κρατά το υπουργείο Εργασίας (πέρα από τα καταστατικά των σωματείων που ούτως ή άλλως κατατίθενται στα πρωτοδικεία); Μήπως στράβωσαν που επεκτείνεται και άλλο η κατάργηση της κυριακάτικης αργίας (και στα κέντρα logistics των κααταστημάτων που ήδη δούλευαν τις Κυριακές); Μήπως να στράβωσαν που βλέπουν να ανοίγει ο δρόμος στα αφεντικά τους να τους εξαιρούν από τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας με το πρόσχημα των “οικονομικών προβλημάτων”;
Ο γενικός διευθυντής της Ένωσης Ιδιωτικών Τηλεοπτικών Σταθμών Κ. Κιμπουρόπουλος που είδαμε παραπάνω τί δουλειά έχει εδώ; Αυτό που ήθελε ο προαναφερθείς κύριος ήταν να εκφράσει δημόσια την ευχαριστία του για ένα τοσοδούλι που εκκρεμούσε, την κατάργηση της υποχρέωσης να είναι ονομαστικές οι μετοχές των μέσων ενημέρωσης, την κατάργηση δηλαδή και της υποχρέωσης των αφεντικών τους να υποβάλουν πόθεν έσχες.
Όπως σε κάθε καλό νομοσχέδιο -ακόμα και σε αυτά που “σηματοδοτούν το πέρασμα του επενδυτικού περιβάλλοντος της χώρας στον 21ο αιώνα και στην ψηφιακή πολιτική”, όπως έγραψε σε ένα tweet ο Μητσοτάκης- υπάρχουν κάποιες τοσοδούλες “φωτογραφικές ρυθμίσεις” για τη διευκόλυνση ημετέρων.
Η σκληρή δημόσια κόντρα δύο εκδοτών εφημερίδων, του Αλ. Παπαχελά (διευθυντή της Καθημερινής) και του Ν. Χατζηνικολάου (διευθυντή της Real News) έφερε στο προσκήνιο αυτή τη νομοθετική “τακτοποίηση”. Ο πρώτος, λοιπόν, καταγγέλλει ότι ενώ αρχικά το αναπτυξιακό νομοσχέδιο προέβλεπε ενίσχυση επιχειρηματικών ομίλων που διαθέτουν ασφαλιστική και φορολογική ενημερότητα και δεν χρωστάνε δεδουλευμένα σε εργαζόμενούς τους, την τελευταία στιγμή απαλείφθηκε αυτή η προϋπόθεση. Και ότι ο δεύτερος, ο Χατζηνικολάου, κάτι ξέρει γι΄αυτό. Εμείς τί παραπάνω να γράψουμε; Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι οι “εξαιρέσεις” αυτές αποτελούν πλέον νόμο του κράτους καθώς ψηφίστηκαν.
Το νομοσχέδιο “Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας”
Στις 4 Μαΐου, την πρώτη ημέρα μετά την άρση της καραντίνας (lockdown), και ενω η βουλή λειτουργεί με μειωμένη κοινοβουλευτική σύνθεση και προσωπικό ασφαλείας, ξεκινά η διήμερη συζήτηση του περιβαλλοντικού νομοσχεδίου η οποία ολοκληρώνεταιε την επομένη με την κατά πλειοψηφία ψήφισή του. Στις αρχές Μαρτίου το νομοσχέδιο είχε τεθεί προς δημόσια διαβούλευση, συγκεντρώνοντας περισσότερα από 1.500 σχόλια, ενώ αρκετές περιβαλλοντικές οργανώσεις ζήτησαν να δοθεί παράταση καθώς οι συνθήκες lockdown δε δημιουργούσαν ευνοϊκό περιβάλλον για την όποια επεξεργασία του. Τελικά μία τηλεδιάσκεψη του υπουργού Περιβάλλοντος Κ. Χατζηδάκη με 23 περιβαλλοντικές οργανώσεις ήταν το όριο που έθετε το ελληνικό κράτος όχι μόνο από άποψης χρόνου για την ψήφισή του, όσο και από άποψης διάθεσης οποιασδήποτε συνδιαλλαγής γύρω από το περιεχόμενό του. Το υπουργικό αυτάρεσκο σχόλιο επί της συζήτησης ότι “οι γνωστές τερατολογίες περί καταστροφής του περιβάλλοντος δεν έχουν καμία θέση στη συζήτηση. Όχι διότι εγώ είμαι ο αρμόδιος υπουργός, αλλά γιατί η Ελλάδα είναι χώρα της Ε.Ε., δεν μπορείς να κάνεις του κεφαλιού σου, γιατί θα το βρεις μπροστά σου”, μόνο ειρωνικά χαμόγελα προκαλεί όταν για το 2019 το ελληνικό κράτος πλήρωσε 24 εκατομμύρια ευρώ πρόστιμα στην Ε.Ε. για περιβαλλοντικές παραβάσεις (ενώ άλλες 80 υποθέσεις με εισηγήσεις για επιβολή κυρώσεων δεν έχουν τελεσιδικήσει ακόμα).
Το περιβαλλοντικό νομοσχέδιο έρχεται να θέσει τους όρους της “πράσινης” λεηλασίας της φύσης, της κεντρικής αναπτυξιακής στρατηγικής του ελληνικού κράτους. Δεν κλείνει απλά το μάτι στους επενδυτές (κατά βάση) των αιολικών εργοστασίων, αλλά στρώνει ένα ολόκληρο χαλί στα πόδια τους. Η σύντμηση των αδειοδοτήσεων από άποψη χρόνου (μέχρι τους τέσσερις μήνες, μετά αναλαμβάνει το… υπουργείο) και σταδίων (αντικαθίστανται η άδεια παραγωγής από την βεβαίωση παραγωγού ηλεκτρικής ενέργειας μετά από αυτοματοποιημένη διαδικασία ελέγχου) έρχεται να απαντήσει στα δύο χιλιάδες συσσωρευμένα αιτήματα για επενδύσεις απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας. Η επέκταση της ισχύς των ΑΕΠΟ (Αποφάσεις Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων) από τα 10 στα 15 χρόνια για ένα έργο -ενώ εάν η εταιρεία διαθέτει σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης EMAS η ισχύς τους επεκτείνεται στα 21 χρόνια (!)- απλά επιβεβαιώνει ότι το μόνο “γραφειοκρατικό εμπόδιο” για τα οποία μιλάνε όλο αυτόν τον καιρό οι υπουργοί και τα αφεντικά είναι οι μελέτες για την προστασία του περιβάλλοντος. Παράλληλα ο “πιστοποιημένος αξιολογητής” αυτών των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων δεν θα είναι κάποιος ουδέτερος που θα ελέγχει και θα κάνει παρεμβάσεις με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά κάποιος που θα πληρώνεται από τον επενδυτή με σκοπό να διευοκολύνει την αδειοδότηση για να μην κωλυσιεργούν οι διαδικασίες!
9 δις ψάχνουν το “ελευθέρας” για να επενδυθούν σε παρθένα και προστατευόμενα εδάφη. Για το εργαστήριο Διατήρησης της Βιοποικιλότητας του πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, οι ανεμογεννήτριες που ήδη βρίσκονται σε λειτουργία (1.702, ήτοι το 37,04% του συνόλου της παραγωγής) ή σε διάφορα στάδια αδειοδότησης εκτός των περιοχών Natura υπερκαλύπτουν κατά δύο και τρεις φορές τον στόχο για “απολιγνιτοποίηση” μέχρι το 2030 (μέχρι σήμερα έχει καλυφθεί το 49,78%). Για τον γενικό γραμματέα του υπουργείου Περιβάλλοντος Κ. Αραβώση όμως, το ότι το 30% των εδαφών της επικράτειας είναι ενταγμένο σε ζώνες προστασίας Natura 2000 δημιουργεί αναπόφευκτα τετελεσμένα (δήλωσή του σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας έξω από το υπουργείο).
Πέρα από τις 705 α/γ που ήδη είναι εγκαταστημένες σήμερα σε αυτές τις ζώνες, άλλες 5.514 συνολικής ισχύος 15.265MW περιμένουν τη σειρά τους. Ο εκ νέου διαχωρισμός των ζωνών (Ζώνη Απόλυτης Προστασίας, Ζώνη Προστασίας της Φύσης, Ζώνη Διαχείρισης Οικοτόπων και Ειδών) και ο επαναπροσδιορισμός των δραστηριοτήτων που επιτρέπονται σε καθεμία από αυτές γίνεται προτεραιότητα του νομοσχέδιου. Στην αρχική του εκδοχή συμπεριελάμβανε τη δυνατότητα εξορυκτικών δραστηριοτήτων στις Ζώνες απόλυτης προστασίας της φύσης (για τους φίλους των ποσοστών αποτελούν το 0,09% της χερσαίας έκτασης της χώρας), διάταξη η οποία αποσύρθηκε μετά από αντιδράσεις. Ωστόσο, επειδή τα άρθρα ενός νομοσχεδίου δεν γράφονται… στο πόδι για να γίνονται “λάθη”, αλλά αποτελούν οργανωμένο αποτέλεσμα νομοθετικής συμπύκνωσης μίας κρατικής πολιτικής, πρέπει να είμαστε αυστηροί και προσεκτικοί (οι εξορυκτικές δραστηριότητες μεταφέρθηκαν στην τρίτη “Ζώνη διαχείρισης οικότοπων και ειδών”).
Αφού ουσιαστικά οι ζώνες προστασίας της φύσης είναι σα να μην υπάρχουν για ποιόν λόγο να υπάρχουν και οι Φορείς Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών; 36 σήμερα στο σύνολό τους, πολλοί από αυτούς διαχειρίζονται περισσότερες από δέκα περιοχές Natura, πολλές φορές σε απόσταση πολλών ωρών οδήγησης από το πεδίο τους. Πλέον επανασυστήνονται με τον τίτλο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, ως ΝΠΙΔ το οποίο θα είναι αθηνοκεντρικό, θα χρηματοδοτείται (επομένως και θα ελέγχεται) πλήρως από το υπουργείο και θα έχει κάποια κατά τόπους παραρτήματα.
Μέσα από τον εκ νέου καθορισμό των δασικών χαρτών το κράτος δίνει την (οικονομικά προσοδική) επιλογή για την «τακτοποίηση» διαφόρων αυθαιρέτων που έχουν κτιστεί μέσα στα δάση. Παράβολα, γνωμοδοτήσεις, πρόστιμα και προεδρικά διατάγματα για προσωρινές εξαιρέσεις από κατεδαφίσεις και προσωρινές αναστολές διοικητικών κυρώσεων συμπεριλαμβάνονται μέσα στα άρθρα του σχεδίου νόμου. Η ποιοτική διαφορά των τριμελών επιτροπών εξέτασης αντιρρήσεων είναι ότι αντί των δασολόγων (και μόνο) που συμμετείχαν μέχρι τώρα, πλέον ο πρόεδρος της επιτροπής θα είναι δικηγόρος και θα συμμετέχει και ένας τοπογράφος μηχανικός. Και μόνο συμβολικά εάν το σκεφτούμε, οι παράγωγες επιστήμες του δάσους (“δασο”λόγος) παραγκωνίζονται από τις επιστήμες της οριοθέτησης του τόπου (“τοπο”γράφος), της κατασκευής του και των όποιων συνηγόρων τους.
Το αναπτυξιακό και το περιβαλλοντικό νομοσχέδιο είναι οι νομοθετικές απεικονίσεις των επενδυτικών σχεδίων του ελληνικού κράτους. Μέσα από την επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδοτήσεων ή την απλούστευση και παράκαμψη των όποιων περιβαλλοντικών απαιτήσεων στην ουσία επιχειρούν να αποδυναμώσουν από επιχειρήματα εκείνο το κομμάτι του κινήματος που επιλέγει και το νομικό δρόμο για το μπλοκάρισμα των έργων. Τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης στήνουν ένα συγκεντρωτικό διοικητικό μοντέλο το οποίο ελέγχει και προωθεί με γρήγορους ρυθμούς τις αιτήσεις των επενδυτών, παρακάπτοντας ακόμα και δικά τους τμήματα ή ελεγκτικούς μηχανισμούς. Επιχειρείται οι ζώνες Natura να καταγραφούν στο συλλογικό υποσυνείδητο ως κάτι αναχρονιστικό που χρήζει μεταρρύθμισης, τη στιγμή που μόλις έξι περιοχές στην Ελλάδα παραμένουν παρθένες (βρίσκονται σε απόσταση 1 χλμ. από τον οποιοδήποτε δρόμο, υποδομή, οικισμό και συνάμα συνιστούν ενότητα μεγαλύτερη των 50 τ. χλμ.): τα Λευκά Όρη, η Τύμφη, ο Όλυμπος, ο Ταϋγετος, το Σάος και ο Σμόλικας. Τα βουνά μας χρειάζονται περισσότερο από ποτέ. Ας είμαστε συνεπείς στο ραντεβού αυτό.