Συνέντευξη με τον Θωμά Κώτσια, κάτοικο του χωριού Βαλαώρα Αγράφων και μέλος της Επιτροπής Αγώνα ενάντια στην εγκατάσταση φωτοβολταϊκού πάρκου.
Θωμά πες μας δυο λόγια για το χωριό.
Η Βαλαώρα είναι ένα χωριό των δυτικών Αγράφων, δίπλα στην λίμνη των Κρεμαστών. Συγκαταλέγεται στα μεγάλα χωριά της Ευρυτανίας -για τα μέτρα του νομού-, με 280-300 μόνιμους κατοίκους. Το υψόμετρο είναι χαμηλό, στα 550 μ. και γι’ αυτό οι δραστηριότητες των ανθρώπων εκεί διαρκούν όλον το χρόνο. Κύρια απασχόληση του χωριού είναι η κτηνοτροφία. Αιγοπρόβατα και γελάδια τα τελευταία χρόνια. Και λέω κύρια απασχόληση γιατί παλαιότερα υπήρχε και η αγροτική δραστηριότητα στην κοιλάδα του Αχελώου, είχαμε χωράφια πριν 50-55 χρόνια, τα οποία χάθηκαν με τη δημιουργία της λίμνης των Κρεμαστών. Δεκάδες χωριά και οικισμοί με τη δημιουργία της λίμνης χαθήκαν, ξεριζώθηκαν οι άνθρωποι και πήγαν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, κυρίως το Αγρίνιο. Εμάς το χωριό ήταν ψηλότερα, δεν είχε πληγεί, χάθηκε όμως η αγροτική παραγωγή. Και έτσι μόνο μέσο επιβίωσης των ανθρώπων εκεί ήταν η κτηνοτροφία. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και με την κρίση μια σειρά νέων παιδιών επιστρέψανε στο χωριό και ασχολήθηκαν πιο συγκροτημένα και οργανωμένα με την κτηνοτροφία. Φτιάξανε κτηνοτροφικές μονάδες, στάβλους σύγχρονους με αρμεκτήρια, με ψυγεία. Φαίνονταν μέχρι τώρα ότι, με όλα τα προβλήματα της κτηνοτροφίας και με κάποιες διευκολύνσεις που δίνονταν, το χωριό θα μπορούσε να κρατηθεί.
Πώς μάθατε για τα επενδυτικά σχέδια στο χωριό;
Εκεί που γίνονταν όλα αυτά τα σχέδια μαθαίνουμε ότι έχει κατατεθεί στο δασαρχείο Καρπενησίου αίτημα χαρακτηρισμού μιας έκτασης 3.200 στρεμμάτων εκεί ακριβώς που υπάρχει η πιο έντονη κτηνοτροφική δραστηριότητα και είναι όλη η περιοχή βοσκοτόπια. Και μιλώ για δηλωμένους βοσκότοπους στον ΟΣΔΕ, με βάσει τις οποίες δηλώσεις οι άνθρωποι παίρνουν τις επιδοτήσεις. Μαζί δε με την κτηνοτροφική δραστηριότητα στο ίδιο μέρος ενδημεί ένα είδος βραχυκερατικής αγελάδας πιστοποιημένο από το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Μια γελάδα που βρίσκεται στην περιοχή για τρεις χιλιάδες χρόνια, που επιβιώνει ανάμεσα στα βράχια της περιοχής. Και τα άλογα της Πίνδου, τα ντόπια άλογα που βόσκουν ελεύθερα και μπορεί κανείς να τα πλησιάσει σε μια απόσταση γιατί δεν είναι άγρια και απρόσιτα. Μαζί με αυτά έχουμε στην ίδια περιοχή αρχαιολογικούς χώρους και αρχαίες οχυρώσεις που ανάγονται, χωρίς να είναι απόλυτα εξακριβωμένο γιατί καταγεγραμμένα είναι αλλά ερευνημένα όχι, στα χρόνια της αιτωλικής πολιτείας, ανάμεσα 350-200 π.Χ..
Όλα αυτά έχουν δεσμευτεί -οι ιδιοκτησίες μαζί με τους στάβλους- σε επτά κομμάτια, των 450-500 στρεμμάτων το κάθε κομμάτι, και διεκδικούν να εγκαταστήσουν εκεί φωτοβολταϊκά. Αυτό ισοδυναμεί με πλήρη καταστροφή του χωριού. Το 80% των βοσκότοπων αυτής της περιοχής πλέον δεσμεύεται και οι άνθρωποι είναι υπό διωγμό. Έτσι το τοπίο στα Άγραφα συνολικά διαμορφώνεται ως εξής: στις κορυφές των Αγράφων αιολικά, στα ποτάμια, στα ρέματα και στα φαράγγια υδροηλεκτρικά και στα όποια ισιώματα, στις πλαγιές, φωτοβολταϊκά. Τα Άγραφα πλέον μετατρέπονται σε ένα βιομηχανικό πεδίο. Καταλαβαίνετε ότι όλες αυτές οι δραστηριότητες είναι ασύμβατες με την παρουσία ανθρώπων εκεί. Μας προορίζουν σε έναν βίαιο ξεριζωμό που εμείς καλούμαστε να ζήσουμε για δεύτερη φορά μετά από 50 χρόνια. Έχει ξεσηκωθεί το χωριό, υπάρχει μεγάλη αγανάκτηση και οργή. Όλοι βρεθήκανε σε λαϊκή συνέλευση και βγάλαμε ομόφωνα μια Επιτροπή Αγώνα. Ο Δήμος ομόφωνα πήρε μια απόφαση εναντίωσης σε αυτή την εγκατάσταση και περιμένουμε ανάλογη αντιμετώπιση να έχουμε από την περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας. Και παράλληλα, πέρα από το κινηματικό θα κινηθούμε και σε νομικό επίπεδο για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε όλη αυτή την λαίλαπα για τον τόπο.
Αυτά τα τρεις χιλιάδες στρέμματα πώς δόθηκαν σε εταιρείες;
Ένα μεγάλο κομμάτι από αυτά είναι ιδιοκτησίες, ένα άλλο μεγάλο κομμάτι είναι δημόσια έκταση, βοσκότοποι και δασική έκταση τα έχει χαρακτηρίσει το δασαρχείο. Δυστυχώς με έναν νόμο του 2001 δίνεται κατ΄εξαίρεση η δυνατότητα στις εταιρείες αυτές να δεσμεύουν την περιοχή χωρίς καν να γνωρίζει ο ιδιοκτήτης, η κοινότητα ή ο Δήμος ότι στην περιοχή τους παίζονται τέτοια παιχνίδια. Αφού παίρνουν την άδεια από την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) -την οποία δεν δεσμεύει ο νόμος να ζητήσει τίτλους του επίδοξου επενδυτή για την περιοχή- απλά αδειοδοτεί την περιοχή. Όταν πλέον αυτό ανακοινωθεί θα πρέπει οι ιδιοκτήτες και οι θιγόμενοι να προσφύγουν και να αντιδράσουν. Το γεγονός ότι έχουν χωρίσει επτά κομμάτια δεν είναι τυχαίο. Αυτό σημαίνει ότι και για τα επτά θα πρέπει να υπάρξουν ξεχωριστές προσφυγές. Μας εξοντώνει οικονομικά. Ξέρουν τι κάνουν. Είναι η λογική του παραλόγου. Η εταιρεία είναι μία, η Energy Solution. Προσπαθήσαμε να βρούμε και την ταυτότητα της εταιρείας. Είναι ΙΚΕ, αυτές έχουν ένα ειδικό καθεστώς που αποδεσμεύει τον ιδιοκτήτη από τα όποια χρέη και επιβαρύνσεις μπορούν να προκύψουν για την εταιρεία. Είναι εταιρείες που ξεκινούν με 1 ευρώ επενδεδυμένο κεφάλαιο και κάνουν αίτηση σε μία ηλεκτρονική πλατφόρμα.
Κάποια επίσημη ενημέρωση από το δασαρχείο είχατε;
Όχι, απολύτως καμία. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι το δασαρχείο την ίδια μέρα που κατατέθηκε από την εταιρεία η αίτηση πράξης χαρακτηρισμού, την ίδια μέρα πήρε και την πράξη χαρακτηρισμού. Σε αντίθεση με σένα και με εμένα που αν θελήσουμε να κάνουμε μια δικαιοπραξία ανάμεσά μας, να πουλήσουμε ο ένας στον άλλον ένα κτήμα για παράδειγμα, που απαιτείται πράξη χαρακτηρισμού, πάει ένα εξάμηνο και ένα χρόνο για να γίνει αυτή η διαδικασία. Με πολύ σύντομες διαδικασίες πήραν αυτήν την πράξη χαρακτηρισμού. Ο χαρακτηρισμός του δασαρχείου αποφαίνεται στο τί είναι η περιοχή, όχι στο ιδιοκτησιακό. Καμία άλλη ενημέρωση. Το να ζητήσω εγώ άδεια να βάλω φωτοβολταϊκά στο χωράφι μου, είναι κατανοητό. Το να ζητήσει ένας τρίτος να δεσμεύσει χωρίς καν να το ξέρω το χωράφι μου και μαζί μια έκταση χιλιάδων στρεμμάτων, αυτό είναι αρπαγή γης. Το δασαρχείο καλείται να χαρακτηρίσει την περιοχή. Ρωτάει ο επενδυτής, θέλω να μου πείτε αυτή η περιοχή πώς χαρακτηρίζεται. Αν το κάνετε εσείς σαν ιδιώτης θα σας πει το δασαρχείο τί σχέση έχετε με την περιοχή; Έχετε έννομο συμφέρον; Είστε ιδιοκτήτης της περιοχής; Νοικιάσατε; Δώστε μας το μισθωτήριο. Τα γνωστά παπαγαλάκια μέσα από δημοσιεύσεις ακόμη και τοπικών εφημερίδων αμφίβολης εγκυρότητας -για να μην πω κάτι χειρότερο- γράφουν ότι ανοίγει η τύχη του χωριού μας με τα περίφημα ανταποδοτικά.
Τί περιλαμβάνουν τα ανταποδοτικά;
Ότι ισχύει για ολες τις ΑΠΕ. Είναι το 3% επί των καθαρών κερδών έτσι όπως μαγειρεύονται απ΄όλους αυτούς τους τύπους. Το οποίο 3% επιμερίζεται ως εξής: ένα 0,3% πάει σε ένα πράσινο ταμείο της περιφέρειας όπου είναι η δραστηριότητα, εν προκειμένω της Στερεάς. Το 1,7% πάει στον Δήμο στο σύνολό του, το οποίο όμως δεν έχει τη δυνατότητα αυτός να το διαχειριστεί όπως κρίνει με μια απόφαση, με μια συζήτηση στην ολομέλειά του. Είναι συγκεκριμένες οι δρατηριότητες όπου διατίθεται αυτό το 1,7%, όπως το να γίνουν ράμπες για ΑΜΕΑ σε δημόσιους χώρους πρόσβασης, στο δημαρχείο ή σε ένα ΚΕΠ, παιδικές χαρές. Το 1% που μένει μοιράζεται στους κατοίκους σαν έκπτωση στο ρεύμα που καταναλώνουν την περιοχή. Η εμπειρία πάντως με τα ανταποδοτικά, μετά και από πρόσφατη ερώτηση που κατέθεσε ένα βουλευτής στην βουλή, είναι ότι 111 δήμοι και κοινότητες στην Ελλάδα είναι στα δικαστήρια διότι οι επενδυτές βρίσκουν κάποια τερτίπια και δεν τα δίνουν ούτε αυτα. Δεν υπάρχει κανένα άλλο ανταποδοτικό και η περιοχή καταστρέφεται για πάντα. Εδώ δεν είναι απλά το αισθητικό, το περιβαλλοντικό. Είναι θέμα επιβίωσης! Δεν έχει να κάνει με το τί γνωμή έχει κάποιος για τα φωτοβολταϊκά, τα αιολικά, για το αν συμβάλλουν στην καθαρή ενέργεια και στην κλιματική αλλαγή. Τί κάνουμε με τους κατοίκους; Τουλάχιστον όταν μας έπνιξαν τα χωράφια το 1965 μας έδωσαν, έστω και με τραγικό τρόπο -έχω ακόμα τις εικόνες των ανθρώπων που ξέθαβαν τους νεκρούς τους, που έβλεπαν να γκρεμίζονται τα σπίτια τους, να μαζεύουν τις λαμαρινες και τις πέτρες για να ξαναχτίσουν τη ζωή τους- την επιλογή της μετακίνησης. Γιατί υπήρχε και η επιλογή να πάρεις λεφτά. Εδώ σχεδιάζουν χωρίς να συζητάνε καν τί σημαίνει αυτό για την κοινότητα, για το χωριό.
Η Βαλαώρα τί προϊόντα παράγει;
Έχουμε ένα τυροκομείο επεξεργασίας. Υπάρχουν και σε διπλανές περιοχές τυροκομεία όπου δίνουμε γάλα, όπως και εταιρείες όπως η “Ήπειρος” και η “Δέλτα” που παίρνουν από εμάς γάλα. Τώρα τελευταία ξεκίνησαν οι κτηνοτρόφοι να συζητούν πώς να φτιάξουν ενώσεις μεταξύ τους, αναζητώντας τις όποιες δυνατότητες δίνονται ώστε να καθετοποιήσουν τη δραστηριότητά τους για πιστοποίηση, για τυποποίηση. Έχει και ένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα αυτό το χωριό. Έχει ξηρό κλίμα, είναι αυτό που λέει και το όνομά της: τόπος ξηρός και βραχώδης, πετρώδης. Με ασβεστολιθικά πετρώματα και λίγη γη. Αυτή η γη έχει κάτι το μοναδικό. Σε οτιδήποτε φυτρώνει, σε οποιοδήποτε ζώο βοσκάει σε αυτή τη γη, οι γεύσεις που δίνει στα προϊόντα της είναι εξαιρετικές. Έτσι αν χαθεί αυτός ο τόπος θα φύγουμε απ’ την εκτατική παραδοσιακή κτηνοτροφία και θα πάμε στην επιλογή της σταβλισμένης. Αυτού του είδους η κτηνοτροφία αφενός δεν μπορεί να ανταγωνιστεί μονάδες του κάμπου της Θεσσαλίας ή της Αιτωλοακαρνανίας, γιατί είναι τεράστια η επιβάρυνση των μεταφορικών. Και αφετέρου χάνεται το συγκριτικό πλεονεκτημα της ποιότητας του γάλακτος ή του κρέατος σε σχέση με μια μοναδα στο Αγρίνιο ή στον κάμπο της Καρδίτσας.
Πολλά λέγονται και γράφονται ότι η κτηνοτροφία ζει από τις επιδοτήσεις.
Είναι μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία θα έλεγα. Βεβαίως, η πολιτική που ασκείται για την κτηνοτροφία στον τόπο μας οδηγεί στον μαρασμό της. Όλοι θυμήθηκαν ότι με τον ιό καταστρέφεται φέτος ο τουρισμός και αδειάζουν τα σουπερ μάρκετ. Να λοιπόν, που τον πρωτογενή τομέα τον θέλουμε και για δύσκολες ώρες. Γιατί η ζωή επιφυλάσσει εκπλήξεις. Αυτήν την ώρα η Ελλάδα είναι έρμαιο των εισαγωγών προϊόντων και των τουριστών για να επιβιώσει. Ενώ κανονικά ο πρωτογενής τομέας έπρεπε να είναι η βάση για να επιβιώσει μια χώρα και από εκεί και πέρα να δούμε τί άλλο μπορεί να κάνει για να βλετιώσει το βιοτικό επίπεδο και την οικονομία της. Ξέρετε, όσοι ασχολούνται σοβαρά με την κτηνοτροφία ποτέ δεν ήταν υπέρ των επιδοτήσεων έτσι όπως δίνονται. Ήταν υπέρ της επιδότησης της κτηνοτροφίας και όχι των κτηνοτρόφων. Δηλαδή να διευκολύνονται με κίνητρα να αναπτυχθεί η κτηνοτροφία στον τόπο μας. Όχι να επιδοτείται το πώς θα φύγουμε από τα χωράφια. Μέχρι τώρα η επιδότηση δινόταν με βάση το ζωικό κεφάλαιο που είχες και δεν σου επέτρεπαν να το αυξήσεις. Εκτίμηση μου είναι ότι με κάποια μορφή αποζημίωσης θα δίνουν “κίνητρα” να αποσυρθούν οι κτηνοτρόφοι απο τον παραδοσιακό χαρακτήρα της κτηνοτροφίας. Με ένα γενικότερο σχεδιασμό η κτηνοτροφία να περάσει σε μεγάλης κλίμακας μονάδες που θα έχουν και την γεωργική παραγωγή δική τους. Και οι άνθρωποι να αποσυρθούν από παραδοσιακές ασχολίες.
Κάνατε και μία λαϊκή συνέλευση στο χωριό.
Οι άνθρωποι είναι στα κάγκελα, σε απόγνωση. Προσπαθούσαμε να τους συγκρατήσουμε, ψύχραιμα, είμαστε στο ξεκίνημα του αγώνα. Δεν υπάρχει δεύτερη άποψη εκεί. Στα πρώτα υπομνήματα που στείλαμε δεν μας λέει κανένας ότι έχουμε άδικο. Αλλά δεν μας φτάνει μόνο να μας λένε ότι έχουμε δίκιο. Αυτό το ξέρουμε. Δεν περιμένουμε από τους παράγοντες να μας το πούνε. Από τους παράγοντες περιμένουμε να κάνουνε αυτό που πρέπει να κάνουν.
Επόμενες κινήσεις;
Κινούνται σε δύο επίπεδα, το νομικό και το κινηματικό. Στο κινηματικό λόγω της έκτακτης κατάστασης έχουμε πρόβλημα. Είναι ενημερωμένοι όλοι οι περιφερειακοί σύμβουλοι της περιοχής για να συζητηθεί και στην Στερεά προσδοκώντας να πάρουμε μια απόφαση και από εκεί προς όφελος των κατοίκων. Στη συνέχεια να έχουμε κάποιες επικοινωνίες με την αποκεντρωμένη διοίκηση στην Λάρισα. Και μετά να επισκεπτούμε με τις αποφάσεις των αρμόδιων οργάνων και της λαϊκής συνέλευσης τους υπουργούς, τα κόμματα στην βουλή και να κινηθούμε και σε νομικό επίπεδο. Καταθέτουμε αυτές τις μέρες ενστάσεις σωρηδόν, όλοι οι κάτοικοι που θιγόμαστε, που έχουν είτε κτηνοτροφικές μονάδες είτε χωραφια, κατά της απόφασης του δασαρχείου. Και εδώ υπάρχουν θέματα αδιευκρίνηστα. Ξέρετε στην περιοχή δεν υπήρχαν συμβόλαια. Τώρα με το κτηματολόγιο προσπαθούμε να τιτλοποιηθούν οι περιοχές. Και πολλές από αυτές είναι για χρόνια, απ΄τον πατέρα στο παιδί, ιδιωτικές εκτάσεις.